RADIO Webinar: Ruim je digitale rommel op

In het webinar 'Ruim je digitale rommel op' wordt uitgelegd welke milieu-impact het digitale werken bij de rijksoverheid heeft. Ook krijg je praktische tips om je digitale energieverbruik te verminderen. Minder digitaal archief is niet alleen goed voor het milieu, het helpt je ook nog eens om meer grip op je informatie te krijgen. Bewust IT-gebruik past bij digitale hygiëne.

(STILTE)

Beeldtekst: Ruim je digitale rommel op!

LYKLE DE VRIES: Welkom bij het webinar 'Ruim je digitale rommel op'. Mijn naam is Lykle de Vries en ik zit hier namens RADIO, de RijksAcademie voor Digitalisering en Informatisering Overheid. We gaan het hebben over je digitale rommel opruimen in het kader van de Maand van de Digitale Fitheid. We zitten al in de derde week van deze editie. Dus je hebt nog een dag of tien te gaan om nog wat meer te besteden aan je eigen digitale fitheid. We hopen dat je in het komende uur heel veel opsteekt van de zaken waarvan je misschien niet doorhad dat die ook horen bij het gebruik van digitale middelen, namelijk de rol die het maakt en de energie die het op allerlei manieren kost. Dat ga ik jullie niet vertellen. Daarvoor hebben we mensen in de studio. Rachel Kuijlenburg, fijn dat je er bent. Jij gaat ons straks meenemen in de achterkant van de digitale wereld. Maar dat doe je niet alleen, want je hebt Rafael Tortosa Jiménez ook meegenomen. Jij doet onderzoek. Dat haakt mooi in elkaar, dus daar komen we straks op terug. De huisregels voor jullie, lieve kijkers online, zijn heel simpel. Je hebt een chat tot je beschikking waarin je al je vragen kunt stellen. Online zijn mijn collega's Willow, Ronald, Sagita en Marie-Louise beschikbaar om jullie te helpen. De mooiste vragen worden door hen aan ons doorgegeven. Die kan ik hier te lezen krijgen en kunnen we bespreken. Afgelopen zaterdag 16 maart was het weer Digital Cleanup Day, een dag waarop wereldwijd steeds meer mensen hun digitale rommel opruimen. Een soort van voorjaarsschoonmaak, maar dan in de online wereld. Het wordt ieder jaar populairder.
Waarom doen we dat eigenlijk, Rachel? Waarom vinden we dat belangrijk?

RACHEL KUIJLENBURG: Tot vorig jaar had ik helemaal geen idee dat digitale rommel een probleem was. Maar als je ziet wat we met elkaar produceren aan afval op het internet, of eigenlijk niet eens internet, maar door de hele IT, dan moeten we echt achter onze oren krabben en zeggen: ‘We hebben nu nog tijd om in te grijpen, maar als we niks doen, dan rijzen de afvalberg, de databerg en onze CO2-consumptie de pan uit.’

LYKLE: Want van een digitale afvalberg kan ik me voorstellen dat mensen denken: ‘Nou en? Het zijn bits en bytes en die nemen fysiek niet zo veel ruimte in.' Maar dat wordt gefaciliteerd door systemen die wel bestaan uit apparatuur die stroom opnemen en dergelijke. Neem ons mee. Welk probleem hebben we eigenlijk?

RACHEL: We hebben hele grote problemen, maar eerst even de eerste poll. Dit is eigenlijk het eerste probleem dat we hebben: de hardware. Data, wat je terecht zegt, zien we niet, voelen we niet, is niet tastbaar. Je denkt: Ik maak gezellig een foto of ik stuur een e-mail, het gaat door het universum en het komt ergens. Maar om dat te faciliteren hebben we datacenters, we hebben leidingen, kabels, satellieten nodig, we hebben mobiele telefoons nodig, iPads, computers. Dus er zit echt een hele wereld achter van dingen die eigenlijk heel veel grondstoffen vragen.

LYKLE: Kijkers, hebben jullie een idee hoeveel apparaten we weggooiden in Nederland in 2022? Waren dat er 20, 50 of 70 miljoen. We zijn met 18 miljoen inwoners in Nederland. Rafael, heb jij het afgelopen jaar een apparaat weggegooid?

RAFAEL TORTOSA JIMÉNEZ: Ja, een telefoon. Ik heb nu m'n derde iPhone. Om de twee jaar moet je een nieuwe, want we hebben allemaal een abonnement, en na twee jaar mag je verlengen, dus dan ga je een nieuwe nemen. Inmiddels heb ik m'n 3e generatie. Dus dan heb ik die laatste en denk ik: Daar ga ik toch niks meer mee doen. Die heb ik weggedaan.

LYKLE: In de prullenbak gegooid of iets anders?

RAFAEL: Ik heb 'm wel weggebracht naar een winkel, want die kunnen de onderdelen nog hergebruiken.

LYKLE: Dat lijkt me de beste plek, want dan hoop je dat die in een recyclestroom terechtkomt. Afhankelijk van de winkel is dat beter of slechter geregeld. Interessant dat je het benoemt met dat abonnementensysteem, want je kunt best langer doen dan twee jaar met een telefoon, toch?

RAFAEL: Dat is zeker waar. Ik probeer me er steeds bewuster van te worden. Maar ik merk toch stiekem dat ik meega met de trends. Vooral camera vind ik bijvoorbeeld heel erg belangrijk. Je ziet dan toch weer dat de nieuwste iPhone de beste camera heeft. Dan denk ik: ‘Ik vind het heel leuk om foto's te schieten, dus dat gaat voor.’ Eigenlijk kan je het beter niet doen, maar toch merk ik dat ik te vaak verleid wordt om wel mee te gaan met de trend.

LYKLE: Alles begint met bewustwording en daar gaat deze vraag over. De meeste mensen zeggen: Er zijn 50 miljoen devices weggegooid in 2022. De minderheid zegt antwoord a, en op de tweede plaats antwoord c, 70 miljoen. In welke ordegrootte moeten we denken?

RACHEL: Rond de 50 miljoen. Maar de snelheid waarmee we consumeren, dat zal de komende jaren meer worden in Nederland dan 50 miljoen. Het is niet alleen je mobiele telefoon en je iPad, maar in huis heb je ook een kastje van je tv-aanbieder, je hebt routers, wifi-koppen. Dus dat zit ook allemaal bij die devices. En als ik nog even mag inhaken op Rafael. Een van de uitdagingen is dat we enorm verleid worden om constant maar die apparaten te vernieuwen, terwijl apparaten eigenlijk nog langer meekunnen. Daar zit ook weer een heel verhaal achter, want als de software uitrolt, dan word je bijna gedwongen door leveranciers om naar een nieuw device over te gaan. Maar we gooien echt te veel weg. Grote zorg.

LYKLE: Grote zorg. Laten we verdergaan, de duim dieper in de wond doen.

RACHEL: Om te weten wat nou het echte probleem is, ik heb deze poll ook bewust meegenomen. Heel veel van onze devices... Een groot aantal wordt in Nederland bij een aantal bedrijven geprobeerd te refurbishen of toch te recyclen. Maar een heel groot gedeelte van de afvalberg komt in Afrika.

LYKLE: Die gooien we letterlijk van ons af naar andere kant van de planeet?

RACHEL: Net zoals wat er bij kleding gebeurt. Er liggen enorme kledingbergen in Afrika, maar ook onze hardware, onze devices belanden in Afrika. Dat gebeurt niet zo netjes als bij de bedrijven die wij in Nederland hebben. Daar zit echt hele andere wet- en regelgeving. Ik heb daar zo meteen ook een foto van, dat je grote bergen met devices ziet, waar mensen en ook heel vaak kleine kinderen tussen wroeten, urban mining, om nog delen van waarde te vinden.
In beeld verschijnt een poll: Hoeveel stuks afgedankte hardware belanden wekelijks op de Ghanese afvalberg? a, 1 miljoen; b, 5 miljoen; c, 10 miljoen; of d, 20 miljoen.

LYKLE: De mensen online zijn al begonnen met het beantwoorden van deze poll. 45 procent zegt antwoord d, 20 miljoen devices komen wekelijks op die Ghanese afvalberg. En antwoord c is nummer twee met 34 procent.

RACHEL: Het overgrote deel heeft het gelukkig goed, want het is 20 miljoen per week. Dus als je ziet... Dat moet er ook naartoe vervoerd worden. Dat kost ook allemaal dieselolie of hoe het daar ook komt. Maar dat ligt daar en het landt overal en nergens, maar niet op de juiste plaats.

LYKLE: Het is echt zonde dat het daar dan ligt en niet nog een keer ingezet kan worden.

RACHEL: Ik heb ook een plaatje meegenomen. Dit is eigenlijk wat je dan ziet in Afrika. Op het rechterplaatje zie je die enorme afvalbergen met devices. Dat is de ene kant van het probleem. De andere kant, het linkerplaatje, zijn eigenlijk al die grondstoffen, die we vooral uit Afrika en China halen, maar in Afrika zijn de arbeids- omstandigheden heel verdrietig. Mensen verdienen eigenlijk bijna niks, moeten het met hun handen doen, levensgevaarlijk, worden aan grondstoffen blootgesteld. Dus van die devices moeten we de levensduur verlengen. Rafael, sorry, met deze mobiele telefoon moet je minimaal zes jaar gaan doen.

LYKLE: Dat wordt een uitdaging, helemaal omdat je een contract hebt en het financieel ook pijn kan doen. Maar het is mogelijk, want je kunt heel goed een refurbished telefoon krijgen. En je kunt best een tijd met software nog toe op oudere devices.

RACHEL: Dat kan, maar dat is wel een van de uitdagingen die ik in m'n werk op het ogenblik meeneem. Trap op groene software. Die software is niet alleen heel energiezuinig, maar software wordt ook zo gemaakt dat je device niet op een gegeven moment onbruikbaar is. Toevallig had mijn zusje een hele oude iPad, ik geloof dat ze daar bijna negen jaar mee heeft gedaan. Die iPad werd niet meer ondersteund door de software. Die iPad was verder goed, want ze is er altijd zuinig op geweest, maar ze moest een nieuwe kopen. Dat is superverdrietig. Op zich is het goed dat de onderdelen gerecycled worden, maar je krijgt altijd waardeverlies van grondstoffen op het moment dat het naar een volgende schakel in de keten gaat. Zolang mogelijk met je apparaten doen, zoals we vroeger 30 jaar met de wasmachine deden, ook dat is essentieel voor devices.

LYKLE: Net als de gloeilamp die al meer dan 100 jaar brandt. Daar zitten nog hele verhalen omheen over bedrijven die daar bewust op inzetten om eerder tot vervanging te komen, want dan hebben ze meer omzet. Je hebt op dit plaatje ook de Sustainable Development Goals staan. Die proberen hier wat actie op mogelijk te maken. Organisaties kunnen die doelen omarmen. Wat staat ons te doen?

RACHEL: Waarom ik ze heb meegenomen, is dat... Ik kom bij een hogeschool vandaan, heb er lang les over gegeven en dan denk je toch dat het niet erg tastbaar is. Wat doe je met die doelen? Maar als je die doelen vastknoopt aan dit soort ongelooflijk treurige situaties in de wereld, zie je bijvoorbeeld… Ik heb SDG 8 en 12 meegenomen, over de arbeidsomstandigheden. Maar ook over klimaat, hergebruik. Dus je kan als organisatie... Alle 17 adopteren is heel ambitieus. Je zou het wel moeten. Maar start met twee, drie of vijf. En vandaaruit praktisch maken: wat kunnen we bij mijn organisatie doen? Dan kan je heel goed kijken, dat doet het Rijk ook, naar andere constructen voor het inkopen van onze hardware. Daar zit op het ogenblik een leasecontract op, zodat ook die leverancier gedwongen wordt om die apparatuur zo lang mogelijk mee te laten gaan. Dus SDG's: het is hoogover, maar juist daarom is het zo goed om ze mee te nemen, omdat je ze echt ook heel makkelijk praktisch kan maken.

LYKLE: En, dat kwartje valt nu bij mij, voor iedereen die zegt: 'We zijn een kennisorganisatie. We hebben geen fysieke stromen waar we hard op kunnen ingrijpen.'
Dat is bij dezen dus duidelijk bewezen onwaar, want juist die digitale wereld kent net zo goed z'n vertakkingen in al deze SDG's en in alle negatieve gevolgen voor de wereld.

RACHEL: Absoluut. Ik werk voor Logius binnen BZK en SDG 16 is het hart van mijn ambitie voor duurzaamheid, omdat het ook echt start met een veilige, goede publieke organisatie. Een samenleving gebaseerd op waarde en democratie is het startpunt, want als dat goed is, voorkom je ook armoede. Dus het is onze plicht om vanuit SDG 16 andere doelen te pakken en hier actielijnen op te maken. Niet van 'blijven praten', maar 'wat gaan we doen?' Dan is zo'n contract over de hardware binnen het Rijk een mooi voorbeeld.

LYKLE: Dan geef je daar mooi uiting aan. Rafael, komen SDG's bij jullie in de opleiding al aan de orde?

RAFAEL: Ik moet zeggen: Eigenlijk best weinig. We leren meer de basisprincipes van onderzoek doen, wetenschap, maar hoe je dat kan toepassen op een duurzamere manier komt vrij weinig. Ik denk dat er organisatiebreed wel dingen spelen. Maar het bericht komt niet echt bij ons terecht, in ieder geval niet bij mij.

LYKLE: Nog niet, maar mogelijk dat dat op lange termijn meer op elkaar in werkt.

RACHEL: Ja, maar als Rafael bij ons weggaat, weet hij alles van SDG's.

LYKLE: Een ambassadeur, precies. Fijn dat je hier bent. (GELACH)

RACHEL: Om nog even wat verder stil te staan. Kijkers thuis lezen ook niet alles, dat kun je later ook weer nalezen, maar als je kijkt binnen Europa, zo'n getal van 73 miljoen ton e-waste, wereldwijd is dat, wij hebben als Europa 12 miljoen ton. Dan denk ik: Dat moeten we op Europees niveau, binnen Nederland, maar iedereen heeft hier ook z'n eigen verantwoordelijkheid in. Je vroeg hoe groot het probleem is. Het probleem is groot, want de voetprint van de IT is vele malen groter dan de voetprint van de wereldwijde luchtvaart. Het energieverbruik van datacenters is ongeveer 3 procent. Maar pak je de hele IT bij elkaar, dan is het 10 tot 14 procent. De luchtvaart is slechts 3 procent. Dat wil niet zeggen dat mensen moeten gaan vliegen. Maar als je data zo bij elkaar zet, met 48 miljard apparaten verbonden met het internet, hebben we een uitdaging.

LYKLE: Dat aantal gaat niet snel kleiner worden, eerder exponentieel toenemen.

RACHEL: Absoluut, want er zijn delen van de wereld waar mensen meer geld gaan verdienen en ook de geneugten van het internet willen, want het is een groot goed. De IT heeft wereldwijd de samenleving heel veel gebracht. Dus het is niet dat ik mordicus tegen IT ben, maar ik denk wel dat het onze plicht is om zuinig of verantwoord om te gaan met IT.

LYKLE: Dan zit je als Rijksoverheid in een positie om het voorbeeld te geven.

RACHEL: We zitten hier voor hoe je je digitale rotzooi op kan ruimen. Aan de ene kant is dat de hardware waar je zuinig op moet zijn. Maar goed, het andere vraagstuk is al die data die we met elkaar verzamelen.

LYKLE: De e-mails, de documenten op de server.

RACHEL: Je foto's, je filmpjes, je Instagram, je Facebook. Mensen die mij een beetje kennen weten dat ik enthousiast ben over LinkedIn. Ook daar ben ik me echt wel bewust dat elke keer als ik iets post... Een e-mail staat voor 4 gram CO2. Op zich niet erg als ik één e-mail per jaar zou sturen. Maar we hebben 450 miljoen Europeanen die allemaal heel enthousiast van alles en nog wat doen. Dan komt die voetprint, door die data, in één keer omhoog.

LYKLE: Je hebt het in dit overzicht over 320 biljoen e-mails dagelijks. Dat zijn echt onvoorstelbare aantallen. Dan gaat het alleen over e-mails. Dan hebben we het nog niet over WhatsApp-, Signal- en Teams-berichten. Maar je kunt er gevoegelijk vanuit gaan dat alles wat je aan berichten verstuurt energie kost en dus tot CO2-uitstoot leidt.

RACHEL: Dat klopt. Die enorme hoeveelheid data die we de hele dag met elkaar delen... Er staat hier ook dat 99 procent van alle data die op dit moment opgeslagen staat van de laatste tien jaar is. Dus sinds 2014 zijn we met z'n allen als een malle data aan het delen en aan het verzamelen als een stelletje hamsters. Dat is pas van tien jaar, dus als ik de komende twintig jaar vooruitkijk, denk ik: Hoe moet het dan als we dit exponentieel zo blijven doen?

LYKLE: Er komen nog wat mooie vragen binnen. Bijvoorbeeld over de opmerking die je maakte over het leasecontract. Hoe krijg je leveranciers dan zo ver? Wat voor verplichtingen staan er in dat contract, zodat we langer met de apparatuur kunnen doen? Kun je daar voorbeelden van geven?

RACHEL: Ik ken iemand die bij SSC-ICT werkt van het Rijk en die mede heeft onderhandeld over dit contract. Ik weet een beetje hoogover, de vele ins en outs ken ik niet. Maar als iemand dat wil, kan ik die verbinden aan het SSC-ICT. Daarin staat dat als je het leaset... De leverancier heeft veel meer baat bij dat een apparaat zo lang mogelijk meegaat, daar wordt die ook voor betaald, in plaats van dat je elke twee jaar verplicht een nieuw apparaat krijgt.

LYKLE: Dus waarschijnlijk grijpt het leasecontract dan een beetje in op het meer gebruikelijke verdienmodel van de leverancier, namelijk zo vaak mogelijk een nieuw product.

RACHEL: Dat is ook wel de transitie. Als je zegt: 'Ik wil naar duurzame ICT, dataverzameling en hardware…' moet je ook wel nadenken van dat die leverancier geld wil verdienen. En als je minder afneemt, wordt zijn verdienmodel anders. Dus je zal ook als samenleving echt met elkaar moeten nadenken van: welke andere duurzame verdienmodellen van 'ik gun jou iets om te verdienen en ik gun de wereld om het heel duurzaam te hebben en dat de burger de beste prijs betaalt…’ Daarin zullen we, en dat gebeurt al, nog sneller moeten nadenken van: hoe kunnen we dit voor iedereen economisch zo gunstig mogelijk organiseren?

LYKLE: Ik kan me voorstellen dat je niet alleen afspraken maakt over prijs, maar dat je bijvoorbeeld ook calculaties maakt over energieverbruik, materiaal terugwinnen, dergelijke. Dat je daar ook targets aan verbindt die bepalen of het contract succesvol is.

RACHEL: Mijn achtergrond is facilitair management. Toevallig zitten we hier op de Zuidas en PwC, hiernaast, heeft daar fors mee geëxperimenteerd. Ze noemen dat 'commercial modelling', dus dat je zorgt dat als die leverancier duurzamer, dus ook minder, doet, beloond wordt voor z'n goede gedrag. Dat is een ander soort denken.

LYKLE: Je noemde net snel even SDG 16. Dat is jouw persoonlijke drijfveer. Wat is de titel daarvan?

RACHEL: Dat is even ingewikkeld. Het gaat over een publieke, veilige samenleving. Met dat vogeltje zittend, de duif.

LYKLE: Dat is precies de plek waar overheidsdiensten hun rol kunnen nemen.

RACHEL: Nogmaals, ik werk bij Logius. Wij zijn van MijnOverheid, DigiD, de Berichtenbox. Wij zijn echt het hart van de digitale dienstverlening van het Rijk, wat superbelangrijk is. Ik ben ook niet bij Logius aan het zeggen: ‘We mogen niet meer digitaal doen’. Juist die digitale snelweg, goed communiceren met de burger, is ontzettend essentieel. Alleen de wijze waarop we dat organiseren, dat is de uitdaging. Hoe kunnen we dat zo duurzaam mogelijk doen? Dus dat je niet de burger overspoelt met heel veel data in die Berichtenbox. Maar dat we zorgen dat, als we dat delen, ook op een zo duurzaam mogelijke wijze wordt opgeslagen. Een van de discussies die ik heb: moet je die dingen weggooien? En als ik naar m'n eigen Berichtenbox kijk, toevallig van de week, dacht ik: ‘Oh, Rachel. Je moet opruimen.’ Ik geloof dat ik terugging tot 2015 met berichten in mijn Berichtenbox. Ik heb ze allemaal nu naar het archief gezet, omdat het dan op een andere plek komt en minder dataopslag vraagt.

LYKLE: Daar kan wat spanning op zitten. Het kan heel fijn voelen om een mailtje in je archief te zetten, zodat je het snel terugvindt als je later een vraag krijgt. Maar daarvoor moet het ook snel beschikbaar zijn. Dan is het in een andere infrastructuur die een ander energieprofiel heeft dan wanneer je zegt: 'Dit gaat naar mijn archief.' Net als je in eigen huis. Het ligt in de kamer, in de kast, bij de hand of ergens op zolder. Voor dat laatste moet je zelf meer energie verstoken om het te vinden. Maar het hindert je minder in de dagelijkse praktijk van je woonkamer.

RACHEL: Hele goede vergelijking. Wat je niet ziet, is wat er in een datacenter gebeurt.
Je hebt 'hot storage', dat je het realtime in luttele milliseconden kan vinden. Uiteindelijk wil je dat wat je niet gebruikt op 'cold storage'. En misschien moeten we ook delen weer ouderwets op tape zetten, wat we echt niet gebruiken. Een van de schokkende feitjes is dat 90 procent van alle data na drie maanden niet meer aangeraakt wordt.

LYKLE (GESCHOKT): 90 procent?

RACHEL: 90 procent, zegt onderzoek. Dat is heel zorgelijk. Ik ben in een datacenter geweest, dat is een andere wereld met snoertjes, warmte, lichtjes, belletjes, geruis.
De hele dag staat dat maar te draaien, omdat we er elk moment bij willen komen.

LYKLE: Een mooie uitdaging voor chief data officers. Niet alleen de kwaliteit van data, maar überhaupt de beschikbaarheid en het afdanken van data.

RACHEL: Ik vind dat we daar als Rijksoverheid goed over moeten nadenken. Het is hartstikke fijn dat je 365 dagen per jaar je belastingen kan indienen. Dus ook op eerste kerstdag om 3 uur 's nachts. Het is fantastisch. De vraag is: hoe zit de infrastructuur erachter? Moet je altijd inkopen op de Digistorm, dat iedereen de hele dag bij de Belastingdienst komt, of moeten we toch weer zeggen: in het kader van duurzaamheid moeten we dat misschien wat afschalen en het op een andere manier organiseren. Maar dat is aan de politiek, niet aan deze coördinator Duurzaamheid.

LYKLE (LACHEND): Precies. Laten we eens even kijken. We zijn mooi door de vragen heen. Wat komt er nu?

RACHEL: Een ander hoofdpijndossier: video's.

LYKLE: Online video's.

RACHEL: Ik heb twee dochters van begin 20 die Netflix, HBO, ze hebben ze allemaal. En die zitten de hele dag maar lekker video's te streamen. Als moeder zeg je dan: 'Denk om je ogen', maar dat is heel ouderwets. Maar de impact van die video's is immens.

LYKLE: Wij doen er ook hard aan mee. We hebben een live webinar. Straks kun je dit ook terugkijken, omdat video heel goed werkt. Dus het is betekenisvol, maar het kost ook wat. Wat zien we hier uitgesplitst?

In beeld verschijnt een cirkeldiagram met de tekst ‘Gebruik: de grootste impact komt van video’s.’ 60% online video, 20% other video, 20% all non-video uses. 34% video on demand, 27% pornography, 21% tubes, 18% others.

RACHEL: Dit is vorige week ook gedeeld in een webinar. Die online video's zijn 60 procent van onze voetprint. Dan zie je inderdaad 'video on demand'. De vraag hierbij is eigenlijk... Pornografie, YouTube, 'others'. Het is heel makkelijk om de hele dag te denken: Ik ga een filmpje opzoeken. Het lijkt ook allemaal gratis. Maar is dit nou echt de 'true price' die je voor je Netflix-abonnement betaalt? Alle kosten voor het milieu, zitten die ook in dat abonnement? Een van de dingen waar ik groot voorstander van ben, hoewel het ook weer heel ingewikkeld is te berekenen... Eigenlijk zou de prijs van Netflix, net als van het vliegverkeer, omhoog moeten om al die milieukosten te kunnen dekken. Het is te goedkoop, laten we dat vooropstellen.

LYKLE: Er komen mooie reacties in de chat. Han schrijft: 'Als ik privé iets inkoop, kies ik het duurste als dat het beste is voor het milieu.' Dat is een beslissing die je voor jezelf goed kan nemen. Jij (Rafael) zit daar misschien anders in. Ik weet niet hoe het voor studenten is in deze tijd...

RAFAEL: Ik denk dat ik op dit moment nog echt wel in de basics zit als in dat ik bewust probeer te zijn met m'n boodschappen. Maar dit gaat wel weer een level hoger. Ik heb pas eigenlijk sinds drie maanden affiniteit met dit onderwerp gekregen. Je merkt voor mijn generatie dat we de basis van duurzaamheid weten, dat we ook steeds meer op jongere leeftijd proberen er duurzaam mee om te gaan, maar dat we ook heel veel waarde hechten aan onze luxe, onze gewoontes. Het wordt steeds belangrijker in deze maatschappij dat je meegaat met de rest. Dan word je toch elke keer wel weer verleid om dingen te doen die niet per se altijd duurzaam zijn.

RACHEL: Kijk naar je mobiele telefoon. Je abonnement loopt af en het lijkt alsof die telefoon gratis is. En als je per maand 20 euro betaalt, lijkt het alsof het betaalbaar is. Maar ik geloof dat als je een iPhone nieuw koopt, dat je richting de 700 à 800 euro gaat. Dan praat je over andere getallen. Ik ben benieuwd als dit 'verboden' zou worden, dat gebeurt natuurlijk niet, en je moet in één keer een paar honderd euro neerleggen, koop je dan nog steeds je iPhone of ga je er netjes voor sparen?

LYKLE: Mooie vragen over het archiveren. Marjon vraagt zich af: ‘Hoe verhoudt zich dat met de regels dat een overheid moet bewaren wat ze allemaal opschrijft? Waar leg je die grens?’ Iemand zegt ook: ‘Heeft de overheid niet een te sterk beeld dat we data niet mogen weggooien?’ De sms'jes van Rutte waar we allemaal boos over werden.

RACHEL: Ik loop dan een beetje vooruit op wat we zo meteen gaan bespreken over 'Digital Cleanup'. Dit is waar ik dagelijks over praat en meediscussieer. We hebben heel veel wetgeving over bewaren. Laten we even teruggaan naar MijnOverheid-box. Alles wat erin staat, wordt tot in de eeuwigheid bewaard. Dat is nu de bedoeling. Dat is de wetgeving. Daar zitten ook wel goede gedachten achter, dat je dingen terug kan vinden. Maar we kunnen niet alles bewaren, net als in je huis. Dus ik denk ook dat dit een oproep is aan beleidsmakers, de politiek, dat gebeurt ook binnen het CIO-Rijk en binnen de andere CIO's, dat we ons echt moeten bezinnen wat noodzakelijk is om te bewaren en wat niet. Wat blijkt als je je e-mailbox leegt als ambtenaar, denk je 'lekker opgeruimd staat netjes'. Nee, die worden op dit moment ergens anders geplaatst en ik geloof 15 jaar bewaard, in het kader van de sms'jes van Rutte. Als ik mail, denk ik bij heel veel mails: ‘Het gaat niet over een bonnetjesaffaire of over een filmrolletje.’ Dat we daar met elkaar terug naar de tekentafel moeten hoe we dit met elkaar gaan oplossen.

LYKLE: Die dingen weet je ook vaak pas achteraf. Erwin Meuleman maakt nog een mooie opmerking. 'Video's van de overheid worden heel vaak als één grote download aangeboden, terwijl die streamingsdiensten het per pakketje aanbieden.' Dus dan begin je met kijken, maar na 2 procent, als je de video niet uitkijkt, wordt de rest niet over de lijn gegooid. Dat is wel weer een minder belastende manier van het uitserveren van video.

RACHEL: Voor die streamingsdiensten is het een verdienmodel. Alles wat te veel geld kost, hebben ze instrumenten voor om dat slimmer te doen. Maar die slimmigheid moeten we veel harder aanjagen.

LYKLE: Precies. Als daar de true pricing ook in zou komen, worden ze daar nog scherper op en kunnen en moeten wij als overheid dat ook zijn.

RACHEL: Dat is ook wel een van de dingen waar ik dagelijks gas op probeer te geven. Om de true price van een applicatie, als ik weer terugkom bij MijnOverheid... Ik ben heel erg benieuwd... Ik heb nog een aantal stagiaires rondlopen die dat voor mij nu aan het uitzoeken zijn. We betalen nu een bepaalde prijs voor MijnOverheid, maar wat is de echte prijs als je alle kosten meeneemt, ook de milieukosten? Hoe gaan we dat dan beprijzen?

LYKLE: Dat betekent als je je afvraagt #HoeDan, het handelingsperspectief voor de individuele ambtenaar kan zijn: 'Misschien ga ik m'n best doen om minder berichtjes op een dag te versturen. Dan heb ik in ieder geval al wat minder zoveel keer 4 gram CO2-uitstoot.'

RACHEL: Dat is wel een van de projecten waar ik me nu mee bezig hou. Dat komt ook voort uit de duurzame cao waar twee collega's van Logius in hebben gezeten en waar Rafael ook op is aangehaakt. Een van de vragen is: hoe gaan we dit nou anders organiseren? Dat we elkaar niet de hele dag gekmaken met e-mail. Het is ook niet goed voor je digitale fitheid om de hele dag plingetjes te krijgen van: Er staat weer mail voor u open. Maar we zullen ambtenaren moeten leren om op een andere manier digitaal met elkaar samen te werken. Niet alleen voor je eigen fitheid, maar ook vanuit milieuperspectief.

LYKLE: (NAAM) reageert trouwens nog: ‘Als je wil weten wat er bewaard moet worden en wat niet en hoe lang, dan kun je contact opnemen met het team DIV-bewaartermijnen.

RACHEL: Die kennen we ook binnen Logius gelukkig. Maar je ziet dan ook weer wat tegenwerkingen. De privacywetgeving is weer anders dan de Woo, Wet open overheid. Dingen zijn niet heel congruent. Gelukkig zitten er ontzettend veel goede collega's die zich met DIV, documentaire informatievoorziening, bezighouden. Desalniettemin, we bewaren te veel.

LYKLE: 'Kun je beter telefoneren dan mailen?', vraagt Carolien.

RACHEL: Dat is een hele goede vraag. Ik denk vanuit persoonlijk contact leggen dat telefoneren vaak sneller dingen oplost, omdat mailtjes over en weer gaan. Maar het is een goede vraag. Dat kan ik uitzoeken, wat slimmer is.

LYKLE: Als het een hele e-mailwisseling uitspaart, is het sowieso effectiever.

RACHEL: Ja, ik denk dat je sneller een antwoord met elkaar hebt. Nogmaals, ik werk pas sinds tien maanden binnen het Rijk. De e-mailcultuur heeft me wel verrast. Stukken gaan over en weer naar tien mensen toe. Dan weet je dat als je dat naar een aantal mensen stuurt, dat die die bijlage allemaal zelf gaan bewaren. Een gemiddelde bijlage, daar is vorig jaar wel wat onderzoek naar gedaan, staat minimaal op vijf plekken bewaard, hetzelfde document.

LYKLE: En wat je net zei, die gaan dus ook mee in de archivering van de e-mailboxen.

RACHEL: Maal vijf.

LYKLE: Oké, we krijgen een beeld. Er zijn dus veel verschillende aspecten aan digitale duurzaamheid.

RACHEL: Ja, het gaat over CO2, over hardware, over hoe we al die data met elkaar delen. Datacenters is ook wel een vraagstuk. Nu is het wel zo dat als je praat over Digital Cleanup of over de digitale voetprint van de IT, dat we heel snel komen bij dat datacenter. Nou moet ik zeggen dat de meeste datacenters vrij groen zijn. Die gebruiken vrij veel groene energie. Maar als dat datacenter alle groene energie gebruikt, wat blijft er dan over voor de rest? Als je bedenkt dat er in China nu een datacenter staat van tien miljoen vierkante meter groot. En onze honger naar data wordt alleen maar groter, dus er moeten meer datacenters bijkomen. Nogmaals, datacenters doen het eigenlijk heel groen. Maar een datacenter is ook gevuld met hardware, wat zo snel uitloopt. Dus het gaat over datacenters en uiteindelijk over de vraag: hoe gaan we nou slim met elkaar, in die technologie die we hebben, en we hebben helemaal nog niet over AI of over 'machine learning' gesproken, hoe gaan we dit dan doen?

LYKLE: Vertel het ons.

RACHEL: Volgens mij hebben we hierna... Even kijken of deze het wil doen.

LYKLE: Inkoop kwam al ter sprake.

In beeld verschijnt een poll: Hoeveel producten en diensten kocht de Nederlandse overheid in 2019? a, 52 miljard; b, 75 miljard; c, 86 miljard; d, 105 miljard.

RACHEL: De Nederlandse overheid kan hier een bijdrage aan doen. Vandaar dat ik deze vraag heb meegebracht. Ik hoop dat de meeste ambtenaren weten voor hoeveel de overheid inkoopt per jaar. Dit is een cijfer uit 2019.
LYKLE: Dan mag je wat verder terug. Waarschijnlijk zitten we in 2024 op een veel grotere inkoop al.

RACHEL: We kopen graag in.

LYKLE: Het meest gekozen antwoord is c, 86 miljard.

RACHEL: Wat zijn we goed op de hoogte van wat er binnen het Rijk gebeurt. Dat was toen 86 miljard euro. En het Rijk koopt op het ogenblik rond de 6 miljard euro aan IT in. Dus we hebben met onze inkoopkracht goede mogelijkheden om met de markt in gesprek te gaan om veel duurzamer IT in te kopen. Dus we hebben heel veel handelingsperspectief.

LYKLE: Ik ben iets aan het lezen, maar daar kom ik later op terug. Ga jij vooral verder.

RACHEL: Als je kijkt naar de doelstellingen vanuit Rijksoverheid, we hebben al de SDG's gehad, de Klimaatwet, is dat onze doelstelling is om te zorgen dat we in 2050 circulair zijn. Dat we geen nieuwe grondstoffen uit de aarde, Afrika of waar dan ook, weghalen, maar dat we dat circulair maken. Een van de tools die ik heel handig vind, is de Ladder van Lansink. Meneer Lansink, die dat in de jaren 70 heeft gedaan, heeft een model bedacht. Hier zijn de zeven stappen. Je hebt ook tien stappen. Ze staan ook in dat linkermodel van Ellen MacArthur. Dat je zegt: Het eerste wat wij moeten doen binnen het Rijk is nadenken: willen we dit kopen? Het beste voor het milieu is 'refuse', niet kopen. Nou kan dat natuurlijk niet. We willen met elkaar natuurlijk wel digitaal communiceren. Dan zal je echt moeten nadenken: kunnen we het verslimmen en reduceren? Dus weer de levensloop verlengen van hardware of nadenken: moet die data van A naar B? Daar moeten we ons de vraag over stellen. Dat kan via de inkoop. Maar inkoop is ook maar een schakel in het hele proces. Dus beleidsmakers, dat is ook mijn oproep hier: zorg dat je die zeven stappen van het r-model hebt en dat bij elk beleid dat je gaat maken, je denkt: 'Refuse, rethink, reduce.' En ook een hele belangrijke: Reuse. Dat kan ook met data.

LYKLE: Dan ergens later is nog een keer 'Recycle'?

RACHEL: Recycle is altijd in alles het minste wat je wil, want recyclen, dan gaat het weer technisch naar de waarde van een product en data... Elke keer dat je er meer energie in moet steken, daalt de waarde van het product. Tenzij je een Vincent van Gogh bent. Mooi schilderij, daar gaat de waarde altijd omhoog. Maar als je een iPhone of iPad recyclet, moet er heel veel energie in gestoken worden om het uit elkaar te halen, er een nieuw product van te maken. Daar hebben we de kracht voor binnen het Rijk.

LYKLE: Ik ben gefascineerd door de creativiteit in de chat. Ik ga ze niet allemaal doen, ik ga er een paar uit halen. Er kwam bijvoorbeeld een vraag voorbij: kun je wat specifieker zijn over de verschillen tussen een e-mail, een chatbericht of telefoneren? Als alles dan energie kost, wat is dan het minst belastend? Ik parafraseer een beetje, maar dat is een vraag. Moeten we ook niet dat archiveren veel meer benadrukken in de organisatie? Want eigenlijk ben je dan slimmer aan het werken. Organisaties doen toch ook al hun best om hun CO2-voetprint te verlagen door meer groene energie in te kopen. Er wordt op heel veel verschillende niveaus van abstractie gereageerd met vragen. En terecht, want iedereen heeft z'n eigen handelingsperspectief of z'n eigen aandachtsgebieden. Jij zei net: 'Bij m'n boodschappen probeer ik het al wel te doen, maar van die digitale wereld begin ik me nu pas bewust te worden.'

RAFAEL: Ik had toevallig laatst een interessant gesprek met iemand en die zei: De kern zit in preventie. Een stukje awareness van hoe je die preventie kan implementeren. Het verschil tussen een e-mail versturen of via SharePoint iets delen, maakt al een verschil. Op SharePoint kan je in één keer iets uploaden met bestanden en daar kan in principe iedereen bij. Uiteindelijk wil je ook richting beleid of handelingsperspectief dat er op SharePoint alle data komt, berichten, e-mails, dat soort dingen, en vooral met die bijlage, want die schijnt het meeste energie te trekken.

LYKLE: Dat voorbeeld gaf je net, dus dat lijkt evident houtsnijden. Maar, zegt René dan:
Moeten we slimmer met elkaar omgaan of moet de technologie slimmer worden? Ik denk dat we met Internet of Things en AI een heel eind komen in het verslimmen van onze 'grid'. Is dat zo'n utopisch-technologische oplossing?

RACHEL: Het is grappig wat je zegt van zoveel meningen, gedachtes en ideeën. Dat kom ik dagelijks in m'n werk tegen. Moet je nou de technologie voorrang geven of de mens? Ik denk dat we samen met elkaar op pad moeten gaan om het te verslimmen en beter te doen. Nogmaals, als je kijkt naar AI, het gaat echt heel veel brengen. Als je hoort wat er in de gezondheidszorg voor mogelijkheden zijn om veel eerder te detecteren of mensen ziek zijn, denk ik: Wat fijn dat deze technologie er is. Alleen er zit ook een voetprintkant aan, dus hoe gaan we zorgen dat die technologie ten faveure van de hele wereld en van al die milieuschade voorkomen, dan dat we zeggen: We gaan het niet doen. Als je dan ziet binnen het Rijk, dat was een van de andere vragen, dat is ook wel een punt waar wij ons druk over maken. Als je voor het eerst gaat werken bij de Rijksoverheid heb je prachtige onboardingsprogramma's, dat je mensen leert kennen en hoe het werk werkt. Maar er is niks in dat programma dat je leert: welke afspraken hebben we nou over hoe we digitaal met elkaar samenwerken? Waar leer je nou wat je wel of niet moet bewaren? Vaak zie je mensen: 'Ik bewaar het maar, want je weet maar nooit' en dat alles bewaard wordt. Die gesprekken voer ik nu. Kunnen we zorgen dat als mensen in dienst komen, en misschien moet je daar later nog wat training op geven… Een herijking van: hoe werken we digitaal samen?

LYKLE: Laten we de volgende stap nemen in de presentatie.

In beeld verschijnt een poll: Ik ontvang op een gemiddelde werkdag .. mailberichten. a, minder dan 5 emailberichten; b, ongeveer 15 emailberichten; c, exact 25 emailberichten; d, meer dan 30 emailberichten.

RACHEL: Deze is wel leuk, want ik was wel benieuwd hoeveel e-mails mensen per werkdag ongeveer verzamelen. We hebben al gezegd dat het over triljoenen e-mails gaat. Dan hebben we het nog niet eens over WhatsApp, Signal of wat dan ook. Dus als je het heel praktisch maakt, want daar ben ik met Rafael en nog een club mensen mee bezig, hoe gaan we nou voorkomen dat we al die 'digital clutter' blijven verzamelen?

LYKLE: We hebben 5 procent hele bijzondere kijkers vandaag, want die weten namelijk dat ze exact 25 e-mailberichten iedere dag gemiddeld in hun mailbox hebben zitten. De grootste groep zegt: Het zijn er ongeveer 15 elke dag. Dat is 61 procent. Maar nog steeds zegt een derde van onze kijkers: Meer dan 30 gemiddeld. En een heel klein percentage zegt: Minder dan vijf.

RACHEL: Dan is de vraag wat je daarmee doet. Je beantwoordt ze, dat hoop ik natuurlijk. Maar wat is dan de vervolgstap? Weggooien, bewaren, stop je het in mapjes, ga je het nog naar mensen doorzetten. Vandaar dat we ook vanuit de duurzame cao met een project bezig zijn met data als onbekende vervuiler. Een afgeleide daarvan is dat we een training, daarvoor heb ik Rafael 'in dienst genomen', om een training Digital Cleanup te organiseren. We hopen dat dat dit jaar klaar is.

LYKLE: Wat gaat dat inhouden? Wat ben je voor de training Digital Cleanup aan het doen?

RAFAEL: Het interessante is, wat ik al kort had benoemd, drie maanden geleden kwam ik in contact met Rachel over dit onderwerp. Ik had er eigenlijk nog nooit echt over gehoord. ChatGPT, data, in mijn studie gebruikt iedereen dat dagelijks. Toen vertelde Rachel mij over data als onbekende vervuiler. Dus ik had een beetje onderzoek gedaan wat het nou inhoudt. We hebben dat nu natuurlijk al een beetje besproken. Het interessante wat ik vond, is dat ik bewust werd van: 'Oké, alles wat ik dagelijks gebruik qua data, heeft gevolgen voor het milieu.' Dat is de eerste stap waar wij nu erg mee bezig zijn, awareness creëren. Dat is ook wat we nu aan het doen zijn van: wat houdt dit nou in? Waar wij ons op willen focussen, is beginnen met de e-mailboxen en kijken van: we slaan zoveel op, hoe kunnen we dat nou reduceren? Voor ons is het ook nog heel nieuw, want er is wel wat bekend, maar het is allemaal nog vrij nieuw. Al het onderzoek staat nog een beetje in de kinderschoenen. Wat we willen gaan doen, is nu een pilot starten. We gaan dus mensen trainen hoe je deze handelingen gaat doen. Hoe ga je zorgen dat dit dagelijks of wekelijks, dat het iets wordt van bewustzijn, wat is het handelingsperspectief? Ik heb ook al met verschillende mensen gesproken en wat je ziet is dat mensen wel willen veranderen en bewust willen zijn, maar dat ze vaak niet weten hoe ze het moeten doen. Dat is waar wij hier inkomen. Wij willen mensen trainen, bewust maken en leren hoe je dit gaat doen. Het grappige is dat we het zelf ook nog aan het leren zijn, omdat het nog heel nieuw is. Dat maakt het een heel interessant project.

LYKLE: Er zijn ook wat dingen tegenstrijdig. Vorig jaar tijdens de Maand van de Digitale Fitheid hadden we een mooi webinar over slimmer omgaan met Outlook en daar was het expliciete advies: 'Gooi het allemaal in je archief, want de zoekfunctie is zo goed geworden dat je al je mailtjes altijd wel terug kunt vinden.' Maar nu merken we: wacht even, er zit spanning op. Misschien moeten we daar toch een andere manier voor verzinnen.

RACHEL: Absoluut. We zijn nu een training aan het ontwerpen van twee uur. Die gaan we ook hopelijk in mei testen om te kijken... Wij noemen dat een handelingsperspectief omdat er handelingsverlegenheid is, maar heel praktisch: wat kan je nou gewoon doen? Net als dat je elke zaterdag je huis opruimt. Je eerste vraag was 'Wat heb je zaterdag gedaan?', lekker opruimen. Dat je ook een routine maakt dat je ook digitaal moet opruimen.

RAFAEL: Ik denk dat het ook heel belangrijk is om te kijken: hoe ga je zorgen dat mensen dit gaan doen en het vasthouden? Ik denk dat het heel leuk is om een training te krijgen. Vaak zie je dan mensen al enthousiast zijn, die gaan dan meedoen. Maar hoe zorg je nou dat dit een dagelijks of een wekelijks terugkomend iets is? Dat is denk ik de kern van wat we hiermee willen bereiken.

LYKLE: Ellen vraagt waar ze meer informatie kan vinden over deze pilot.

RACHEL: Ze kunnen sowieso bij mij op de lijn komen.

LYKLE: Jouw contactgegevens komen op het eind in beeld.

RACHEL: En er staat ook op de Rijksportal, als je 'Digital Cleanup' vindt of 'data als onbekende vervuiler', vind je ook wat meer informatie. Maar we zijn echt hard aan het werk om het dit jaar goed uit te rollen.

RAFAEL: Het idee is ook uiteindelijk vanuit CAO Rijk dat dit rijksbreed wordt geïmplementeerd. Dus uiteindelijk zal iedereen hiermee te maken krijgen, is onze ambitie.

LYKLE: Ze kunnen zelf al op onderzoek uit, maar het wordt ze vanzelf gepresenteerd.

RACHEL: Daar gaan we wel vanuit.

LYKLE: Dat is de bedoeling.
RAFAEL: Dat is onze ambitie.

RACHEL: Dan ga ik even door, want we hebben te veel slides meegenomen.

In beeld verschijnt een poll: Hoeveel van het wereldwijde elektriciteitsverbruik komt van digitale technologie? a, 5%; b, 10%; c, 20%.

RACHEL: Deze ga ik weggeven: 10 procent elektriciteitsverbruik, heel zorgelijk.

In beeld verschijnt een poll: Eén opdracht/vraag aan AI staat voor…? a, 1 uur een lamp branden; b, 1,5 uur een lamp branden; c, 2 uur een lamp branden.

LYKLE: Deze is wel leuk, want dit is natuurlijk van vooral het laatste jaar, generatieve AI. Zoals ChatGPT waar je van alles en nog wat moois mee kan doen. Die verbruikt ook stroom. Deze poll is voor jullie. Hoeveel stroom denk je dat 't verbruikt als je 'n vraag stelt? Is dat een uurtje het licht aan… En dan hebben we het over een traditionele gloeilamp, of een led-lampje?

RACHEL: Dat is een goede vraag, Lykle. Wat ben je wakker vanmorgen. Een lamp. Denk Doe Duurzaam kwam van de week op de lijn: Rachel, heb je nog een boektip? Ik heb de boektip gegeven The Carbon Footprint of Everything. Mike Berners-Lee heet die schrijver. Die heeft een prachtig boekje geschreven waar alles vertaald wordt naar uren licht of naar hoeveel bomen, dat soort zaken. Dat is ook wat ik vaak tegenkom, dan zeggen mensen: Wat is nou een ton CO2? Het is net als data ontzettend ontastbaar. Dit is een heel grappig boekje waar die vertaling is. Dus ja, bij AI... Ik weet niet of je al uitslagen hebt.

LYKLE: Ja, 46 procent denkt dat het 2 uur een lamp zou kunnen laten branden.

RACHEL: Dan valt het mee, want het is een uurtje. Maar goed, een uurtje maal 450 miljoen Europeanen met één opdrachtje AI, zijn heel veel lampen, heel veel elektriciteit.

LYKLE: Dit is het moment voor de generatiekloof, want jij zit op dit moment in een opleiding. Worden generatieve AI-applicaties bij jullie veel gebruikt?

RAFAEL: Ja, ik kan wel beamen dat 95 procent het op dagelijkse basis gebruikt. En als je dan ook kijkt in het kader van deze vraag, denk ik dat ik wel makkelijk +50 vragen per dag stel.

LYKLE: Dus je ouders hebben je nog geleerd om 't licht uit te doen als je de kamer uitloopt, maar ondertussen heb je nog veel meer lampjes overdrachtelijk aangezet door het gebruik van generatieve AI.

RAFAEL: Het gaat supersnel. Ik zat toevallig na te denken over m'n hele schoolcarrière die inmiddels vijf jaar duurt. Toen ik begon, schreef ik de eerste twee jaar alles nog op een kladblok op en gebruikte ik nog helemaal geen laptop. In het derde jaar raakte ik een beetje verslaafd aan m’n laptop, gebruikte ik helemaal geen papier meer en kon ik ook niet meer schrijven. En nu in m'n vijfde jaar denk ik bijna niet eens meer zelf na, maar laat ik alles door ChatGPT doen. In vijf jaar veranderen we zo enorm erg. En eigenlijk pas als je je daar echt van bewust wordt, merk je dat pas.

LYKLE: Als we het hebben over duurzaamheid, dat zou een ander webinar moeten zijn, maar ik herinner me uit een filmpje dat ik langer geleden zag… Hier bovenin heb je een waanzinnige rekencapaciteit die ook extreem efficiënt wordt gebruikt. Maar je hebt dat nu allemaal ge-outsourced naar datacenters en dergelijke. Daar mag je nog even zelf over nadenken, maar het beeld is duidelijk. Ik generaliseer 'm nu in een leeftijdsconflict, maar er zitten wel dat soort verschillen in. De mensen die nu wellicht beleid zouden kunnen maken op deze onderwerpen, zijn niet per se ook de mensen die zelf die spullen gebruiken op die manier. Ze moeten goed geïnformeerd raken.

RACHEL: Ik zie het wel bij CIO Rijk. Er zitten echt heel veel leuke, jonge, enthousiaste, in ieder geval zijn ze veel jonger dan ik, die daar echt wel dichtbij staan, dus ik ben hoopvol dat dat goed opgepakt wordt. Wat je ziet, is dat die voetprint van AI...
Het is één heel groot softwareprogramma, dus AI is net zo zorgelijk als al het andere. Dan wil ik toch nog even, want de tijd raast...

In beeld verschijnt een poll: Wie zijn de grootste vervuilers? a, ikzelf; b, het bedrijfsleven; c, AI en ChatGPT; d, Facebook, Instagram en Netflix; e, het datacenter.

RACHEL: Dit vind ik ook zo'n leuke poll. Wie zijn nou de grootste vervuilers? Dat is ook vaak een vraag, een discussie die ik met mensen heb.

LYKLE: Wie denken jullie, lieve kijkers, wie de grootste vervuilers zijn?

RACHEL: We hebben het net over AI gehad. Dat is een zorgelijke. De filmpjes... Het bedrijfsleven kun je altijd van alles de schuld geven.

LYKLE: Jazeker. Grote datacenters van Facebook in de polder, ja of nee.

RACHEL: Ik was vorige week in Groningen. Collega's van de hogeschool bij Eemshaven zeiden dat er nu hele grote zwarte dozen uit de grond worden getrokken. Ze maken zich daar echt zorgen over de 'verzwarting' van het landschap.

LYKLE: De meeste kijkers zijn denk ik wel aan op het onderwerp, want 32 procent geeft als antwoord: Ikzelf ben de grootste vervuiler. 12 procent zegt het bedrijfsleven, 4 procent zegt AI en ChatGPT, 33 procent zegt Facebook, Instagram, Netflix, die grote partijen, en 20 procent zegt het datacenter. Maar datacenters zouden er niet staan als wij die diensten niet zouden gebruiken.

RACHEL: Uiteindelijk, dat is dan wel weer grappig, wijzelf, dus elk individu draagt bij aan deze enorme zorgelijke voetprint. Dat betekent dus ook dat bedrijven en Rijksoverheid dingen moeten doen, maar uiteindelijk... Ik vind het ook lastig. 'Een goed milieu begint bij jezelf' is ooit bedacht als commercieel verdienmodel. Dus ik wil 'm ook niet zo zwart-wit maken, maar we kunnen allemaal wat bijdragen.

LYKLE: 'Een beter milieu begint bij jezelf' is een jij-bak in de zin van: in je eentje kun je maar zoveel impact hebben, maar met z'n allen telt het wel op. En het specifieke publiek van dit webinar bestaat uit medewerkers van Rijksoverheid. Wij hebben met z'n allen wel de mogelijkheid om voorbeeldgedrag te laten zien en invloed te hebben op grote uitgaves, maar ook regelgeving.

RACHEL: Ik heb hiervoor tien jaar onderzoek gedaan naar vooral circulaire bedrijfsvoering en wat ik zie, en dat is ook deel van het onderzoek van Rafael, dat het veranderen van je eigen gedrag heel moeilijk is, maar we hebben wel de kracht met z'n allen om het systeem zodanig in te richten dat het heel makkelijk wordt om de juiste keuzes te maken. Dat zie je ook als je fysiek afval hebt bij de afvalbak. Dan denk ik: De beste systeemkeuze is zorgen dat je het niet inkoopt. Dan kan je het ook niet verkwisten. Ik heb onderzoek gedaan in gevangenissen. Daar moet eten zijn, beddengoed, van alles. Dus je moet dingen inkopen, maar als je dat dan inkoopt in het systeem, doe dat zo duurzaam mogelijk, zodat het individu makkelijk kan handelen en dat je niet die handelingsverlegenheid hebt, maar een handelingsperspectief.

LYKLE: Daar zijn we nu aan toe, de praktische tips, of niet? Daar wordt met smart naar uitgekeken zie ik al in de chat.

RACHEL: Deze, hier gaan we voorbij.

LYKLE: Eerst het boekje dat je net noemde.

RACHEL: Het is The Carbon Footprint of Everything van Mike Berners-Lee. En hij heeft een boek hiervoor geschreven, 'How Bad Are Bananas?' Maar het is een heel grappig boekje. Goed, praktische tips.

LYKLE: Wat gaan we doen?

RACHEL: Wat ik voor mezelf heb gedaan toen ik startte in deze functie bij Logius: nieuwsbrieven. Ik heb ze afgeschaft. Heel eerlijk. Ze komen binnen, soms ga je erdoorheen, maar de meeste, zeker als je veel e mail krijgt, heb je geen tijd voor. Doe het niet.

LYKLE: Geen nieuwsbrieven meer ontvangen.

RACHEL: Dat is natuurlijk heel vervelend die veel moeite doen om ze te schrijven. Maar ook daar zullen we met z'n allen moeten nadenken: kan dat niet slimmer, beter of anders?

In beeld: Praktische tips. 1. Meld je af voor (onnodige en niet gelezen) nieuwsbrieven; 2. Haal de bezem door je mailbox; 3. Houd je bureaublad schoon. Dit geldt ook voor mappen en bestanden; 4. Verwijder alle apps die je niet gebruikt; 5. Zorg voor een overzichtelijke structuur voor je mappen om zoeken te voorkomen; 6. Zet alle notificaties uit. Dus geen tussentijds bericht van het nieuws of van je Whatsapp of Signal; 7. Kijk uit voor de ‘vampier-app’ die op de achtergrond meekijkt; 8. Doe geregeld software-updates; 9. Zorg dat je niet afgeleid wordt tijdens taken. Geen YouTube of Facebook tussendoor; 10. Omarm menselijke interactie.

RACHEL: Je mailbox opruimen. Zorg dat je niet heel veel in je downloads hebt, wat je verwijdert, gooi dat ook echt weg. Hoewel we nog wel discussie bij het Rijk hebben dat het vaak weer ergens anders wordt bewaard. Maar goed, ik ga ervan uit dat dat niet in hot storage gaat, maar in cold storage, dat het in ieder geval minder voetprint heeft. Je bureaublad. Ik heb 'm dit weekend opgeruimd, Rafael. Studenten zaten altijd te klagen van: Wat heb je veel op je bureaublad. Die is schoon. Ik heb alles naar SharePoint gebracht. Op je telefoon, verwijder apps die je niet gebruikt. Ik had wel even moeite om mijn app van de CPC Loop in Den Haag., want ik heb een mooie tijd gelopen... Die ga ik dit weekend verwijderen, want dat kost allemaal energie. Zorgen voor een overzichtelijke mappenstructuur zit erbij. Notificaties. Het is ook beter voor je gezondheid dat je niet de hele dag pingetjes krijgt of berichtjes 'er is weer mail voor u'. Dat kost ook minder CO2, want dat is toch weer 4 gram. De 'vampier-app'. Dat zijn allerlei appjes die alles van je trekken. Die zuigen je voetprint leeg, dus niet doen. Doe geregeld software-updates.

LYKLE: Nog even die vampier-app, dat raakt ook je persoonlijke privacy. Je hebt bij Bits of Freedom een 'device-wasstraat'. Er zijn veel apps die nu toestemming moeten vragen om jouw gegevens te mogen gebruiken. Die toestemming zou je kunnen weigeren. Niet alle apps zijn daar even eerlijk in, dus voorkomen is beter dan genezen.
Vraag je af welke apps je echt nodig hebt en probeer de rest niet te gebruiken.

RACHEL: Nee, dus dat is een tip. De hele dag YouTuben en Facebooken tussendoor. Elke keer dat je erop komt, zet dat ook weer een pushje. Ik ben niet degene die zegt: 'U zult niet moeten', maar als je echt heel duurzaam wilt zijn, is dit een actie die je kan doen. En omarm uiteindelijk toch de menselijke interactiviteit.

LYKLE: We komen dan toch ook wel weer mooi terug op digitale fitheid. Heel veel van deze dingen vallen samen met effectiever en prettiger werken door minder in je mailbox te zitten en meer persoonlijk contact te hebben. En misschien werken sommige metaforen. Als je denkt: Die mailtjes, wat zal het nou? Stel je voor dat je reclamedrukwerk in de brievenbus ontvangt, dat laat je ook niet een enorme stapel worden, dat gooi je ook weg. Of je zorgt voor zo'n sticker op de bus. Dat zijn allemaal dingen waarmee je echt verschil voor jezelf kan maken. En ik denk dat je dan ook wellicht je collega's kunt inspireren als ze merken wat het voor jou doet.

RACHEL: Ja, absoluut. Deze praktische tips gaan we ook in onze training goed wegzetten, dat we met mensen aan de slag gaan.

In beeld: Voor de organisatie. Welke reden is er voor de organisatie om Digital CLeanup te organiseren? Wat gaan we als organisatie precies opruimen? Wie moeten we betrekken in de organisatie? Hoe gaan we het dan praktisch doen? Welke stappen moeten worden gezet om tot uitvoering te komen?

RACHEL: Ik heb ook iets voor organisaties, want wat ik al zei: Je moet vooral het systeem ook zodanig inrichten. Het verbaast me dat dit pas de vierde keer is van Digital Cleanup. Het is vijf jaar geleden opgericht en dit jaar was de vierde keer dat dit een internationale dag was. Ik denk dat organisaties hier veel meer aandacht aan zouden moeten besteden. Ook met elkaar afspraken maken. Bewaartermijnen, daar heb je de mensen van DIV nodig. Je hebt mensen van HR nodig om in de onboarding te zorgen dat mensen digitaal fit blijven, ook op dit dossier je heel goed moet nadenken wie je er allemaal moet bij betrekken. Het is niet alleen van ICT of alleen van de archiefmensen, het is van ons allemaal. En dat je mensen ook helpt als organisatie hoe je dit praktisch moet doen. Je moet mensen echt meenemen in die digitale geletterdheid om ze dat perspectief te geven.

LYKLE: Dan pluk je daar ook de vruchten van als organisatie. Want je gaat als organisatie op die schaal minder energie verbruiken.

In beeld: Wat levert Digital Cleanup op? Kostenbesparing, verhogen van bedrijfsefficiëntie, verminderde CO2-uitstoot, minder kwetsbaar voor cybercriminaliteit.

RACHEL: Dan kom je weer, die sheet heb ik eerder laten zien, bij kostenbesparing. Heel veel CFO's worden daar heel blij van. Je bent minder gevoelig voor cybercriminaliteit. Dus op alle fronten gaat dit bijdragen als we veel bewuster worden van onze IT-voetprint.

LYKLE: Dat lijkt me een mooi moment om te gaan afsluiten. Er is nog veel meer informatie te vinden. Op deze slide staat van alles bij elkaar. Maar als je serieus aan de slag wil en je je voor die pilot wil aanmelden, zorg dan dat je Rachel een berichtje stuurt. Haar gegevens staan hier.

In beeld: Rachel.Kuijlenburg@logius.nl.

LYKLE: We zijn aan het einde van dit webinar. Dank voor jullie aandacht en deelname. Het is onderdeel van de Maand van de Digitale Fitheid. Je hebt nog een week te gaan voor allerlei andere mooie bijeenkomsten. En als deze maand voorbij is, kun je al deze webinars nog steeds terugkijken en delen met je collega's. Doe dat verstandig, maar zorg ervoor dat je ze aantikt en aansteekt met al deze inspiratie. Het webinar, dankjewel Rachel Kuijlenburg, dankjewel Rafael, werd jullie aangeboden door RADIO, de RijksAcademie voor Digitalisering en Informatisering Overheid. Wil jij contact met ons opnemen, kan dat via deze QR-code bijvoorbeeld (www.it-academieoverheid.nl/contact). Heel erg bedankt voor jullie aandacht. Ik hoop dat het inspirerend was en dat er veel van mag komen. Tot de volgende keer.

(STILTE)

In beeld: Ruim je digitale rommel op.